DIVERSITEIT EN INCLUSIE
'DUKE ELLINGTON MAG OOK IN DE EREGALERIJ'
Tekst Jan Bos Beeld De Beeldredaktie/Jean Pierre Jans
'VERANDEREN VAN DE CULTUUR IS WERK VAN LANGE ADEM'
‘Cultuur is van iedereen en moet door iedereen te ervaren zijn’. Dat uitgangspunt ligt aan de basis van het beleid van staatssecretaris van Cultuur Gunay Uslu. Ze verwacht van alle culturele instellingen dat ze zich inspannen om iedereen zich thuis te laten voelen, ongeacht iemands achtergrond of herkomst. Dat ze – met andere woorden – werk maken van diversiteit en inclusie. Het Concertgebouw in Amsterdam heeft die aansporing niet nodig en werkt aan een metamorfose die binnen vijf jaar zijn beslag moet krijgen.
‘Het gaat om een cultuurverandering en dat is werk van lange adem, dus heb geduld.’ Dat is het belangrijkste advies dat George van der Heijden, manager Diversiteit en Inclusie bij het Concertgebouw, andere culturele instellingen wil meegeven. ‘Streven naar meer diversiteit en inclusie raakt zoveel facetten van de organisatie, daar moet je echt de tijd voor nemen. Als je alleen maar bezig bent om zo snel mogelijk mensen met een andere achtergrond binnen te halen, ben je verkeerd bezig. Wanneer ze zich vervolgens niet thuis voelen, ben je nog verder van huis, dan komen ze nooit meer terug. Als er een inclusieve werkomgeving is, waarin iedereen zich veilig voelt, dan is meer diversiteit makkelijker te realiseren. Zo zie ik het.’
Bewustwording
Van der Heijden heeft enig recht van spreken, want het Concertgebouw is al de derde organisatie waar hij met dit bijltje hakt. Eerder was hij manager Diversiteit en Inclusie bij de Politie en bij de Universiteit Twente. Hoe verschillend die organisaties ook zijn, in de kern draait het in het veranderingsproces steeds om dezelfde begrippen. ‘Het begint met bewustwording’, benadrukt Van der Heijden. ‘Iedereen moet ervan doordrongen zijn hoe belangrijk het is om alle collega’s een veilige werkomgeving te bieden. Als iedereen welkom is en medewerkers kunnen zich makkelijk in de ander verplaatsen, is dat goed voor de productiviteit. Het draagt ertoe bij dat grensoverschrijdend gedrag minder voorkomt, want dan houdt men meer rekening met elkaar.’ Naast algehele bewustwording is commitment van de leiding van cruciaal belang, vervolgt Van der Heijden. ‘Het management moet het niet zien als een verplicht nummer, maar moet echt intrinsiek gemotiveerd zijn, niet alleen vanuit het hoofd, maar ook vanuit het hart. Natuurlijk hoort daar ook bij dat er genoeg financiële middelen worden vrij gemaakt.’
Westers label
Culturele instellingen staan voor de uitdaging niet alleen een meer divers personeelsbestand aan te trekken, maar ook een diverser publiek. Dat aan klassieke muziek een nogal ‘wit’ imago kleeft, maakt het er voor het Concertgebouw niet makkelijker op. ‘Diversiteit is een breed begrip’, stelt Van der Heijden, ‘voor ons ligt de focus in eerste instantie op het streven naar meer cultureel-etnische diversiteit. Amsterdam is een smeltkroes van allerlei kleuren en nationaliteiten, dat zie je niet weerspiegeld in de zaal. Dat moet echt anders, als het Concertgebouw geen ander publiek weet te bereiken komt het voortbestaan zelfs in gevaar.’ Het diversiteitsbeleid reikt overigens veel verder dan alleen de culturele diversiteit. ‘Daar richten we ons nu op om te voorkomen dat we teveel tegelijk oppakken’, licht Van der Heijden toe. ‘De ervaring die we nu opdoen passen we straks toe op allerlei andere vormen van diversiteit. Iedereen is anders en verdient onze aandacht. We willen bijvoorbeeld ook dat alle generaties zich bij ons thuis voelen en dat iemands sociaaleconomische status geen enkel verschil maakt.’
Van der Heijden zou graag de hardnekkige vooroordelen rondom klassieke muziek doorbreken, maar beseft dat het Concertgebouw dat onmogelijk in haar eentje voor elkaar kan krijgen. ‘Dat moet bij de bron beginnen en dat is in het onderwijs. Vanouds wordt klassieke muziek gezien als Westerse muziek, maar waarom zou traditionele muziek uit India of Afrika geen klassieke muziek kunnen zijn? Of zwarte jazzmuziek uit Amerika? We moeten af van dat Westerse label, daardoor kan iemand denken: "Die muziek is dus niet voor mij’. Maar klassieke muziek is voor iedereen!”.
Tekst loopt door onder de foto
'DIVERSITEIT IS EEN BREED BEGRIP'
'APARTE CONCERTEN VOOR APARTE GROEPEN ZIJN NIET DE OPLOSSING'
Duke Ellington
Het Concertgebouw doet wat ze kan om te laten zien dat echt iedereen welkom is. Er is een afdeling educatie die regelmatig grote groepen scholieren rondleidt en er worden concerten georganiseerd die zijn gericht op speciale doelgroepen. ‘Daardoor zetten sommigen voor het eerst een stap in het Concertgebouw, dat is winst’, vindt Van der Heijden. ‘Maar uiteindelijk zijn aparte concerten voor aparte groepen niet de oplossing. Mensen moeten zich ongeacht hun achtergrond vrij voelen om ieder concert te bezoeken. Het helpt wanneer ook niet-witte mensen zich binnen de muren van het Concertgebouw herkennen, als je nu binnenkomt loop je eerst door gangen met schilderijen van oude witte mannen en in de zaal bestaat de eregalerij ook alleen maar uit namen van witte componisten. Waarom staat Duke Ellington daar niet tussen? Dat is toch ook een geweldenaar? Rolmodellen in de orkesten op het podium zijn ook belangrijk. Zeker voor kinderen, dan durven ze te dromen en pakken ze eerder ook zelf een viool of klarinet op.’
Een breed draagvlak binnen de organisatie is een absolute voorwaarde voor het welslagen van zijn missie, beseft Van der Heijden. ‘Daar ben ik dagelijks mee bezig. Gelukkig kom ik weinig weerstand tegen, maar er zijn altijd mensen die moeite hebben met veranderingen.’ Iemand die twijfelt probeert hij met argumenten over de streep te trekken, maar voor mensen die zijn inspanningen wegzetten als een "modegril" of als "woke’ heeft hij weinig begrip. ‘Het gaat erom iedereen gelijkwaardig te behandelen, dat kun je toch niet afdoen als een hype? Als je daartegen bent, houdt het voor mij op.’
Plan van Aanpak
Vanuit de politiek wordt de druk op de cultuursector om diverser en inclusiever te worden steeds verder opgevoerd. Staatssecretaris Uslu houdt door middel van een speciale monitor nauwlettend in de gaten of alle instellingen zich wel voldoende inspannen. En de gemeente Amsterdam komt pas met subsidie over de brug wanneer een concreet actieplan diversiteit en inclusie kan worden overlegd. Een stok achter de deur die Van der Heijden de wenkbrauwen doet fronsen. ‘Ik ben niet zo van de dwangmaatregelen, dat kan averechts uitpakken. Maar het Concertgebouw is niet afhankelijk van subsidie, dus dat is voor ons sowieso niet van toepassing.’ Evengoed heeft hij binnen een half jaar na zijn aantreden een Plan van Aanpak opgesteld waarmee hij nu een rondgang langs alle afdelingen van het Concertgebouw maakt. ‘We zijn daarover nog in gesprek, maar ik schets daarin de uitdagingen waar de organisatie voor staat en ik stippel een traject uit om binnen enkele jaren de nodige veranderingen te kunnen realiseren. De sleutels tot succes zijn wat mij betreft behalve bewustwording en commitment ook empowerment. Daarmee bedoel ik dat we iedereen in staat moeten stellen om de veranderingen door te voeren. Dus niet alleen van bovenaf, maar juist ook van onderop. Het kost tijd, maar ik ben ervan overtuigd dat het Concertgebouw er over vijf jaar heel anders uitziet.’
Kijk hier voor meer informatie over diversiteit en inclusie in de culturele sector
'VERANDERINGEN MOETEN OOK VAN ONDEROP KOMEN'